Қазақстанның барлық ірі-ірі қалаларындағы жылжымайтын мүлік қоймалары құрылысының болашағы зор деп санайды кейбір сарапшылар.
Бірінші кезекте қаржы ағыны толастамаған Астана мен Алматы қалаларында қоймалық орталықтар қажет. Бірақ, кейбір логистикалық компаниялар Көкшетауда, Қарағандыда, Павлодарда «А» класты орталықтар енгізуді жоспарлап отыр. Бұл жоспарлардың қаншалықты шынайы болатыны әзірге жұмбақ күйінде қалуда.
Қазақстанда қазіргі заманғы қоймалық терминалдардың жетіспейтіндігі туралы 2011 жылы жан-жақты үздіксіз айтыла бастаған. Сонда мамандардың пікірлерінше, қос астанадағы ең жоғары класты қоймалар 90%-ға толық болған. Бүгінде жағдай бәз-баяғы өзгеріссіз сол қалпында қалып отыр. Логистика бойынша аналитик Евгений Пак Астанада барлық дәрежедегі қоймалық орталықтар («А»-дан «D»-ға дейін) 95%-ға жұмыс істейтінін айтады. Яғни, тауарларды сақтайтын бос алаңшалар жоқ.
Көкөністерді қайда қоюға болады?
Қоймалар — кез келген сауда жүйесін құрушыға маңызды. Жолдарды салуға, өнімдерді, металды өндіруге немесе тасуға болады, бірақ, осы тізбек осындай сақтау бөлімінсіз үзіледі, қирайды. 2009 жылғы астық жинаудағы Қазақстанның рекордтық тағдырын еске алсақ жеткілікті: апаратын орын болмағасын, термен келген өнімдер егістікте қар астында шіріп кетті.
— Көкөніс өнімдерімен шұғылданатын біздің бизнесмендер оларды қыста қайда сақтауды білмейді, — дейді Қазақстандағы жеке кәсіпкерлер ассоциациясының директоры Ермек Абильдин. — Бізде Қарағандыда пияз өсірумен айналысатын жалғыз жеке кәсіпкерлер бар. Олар өздері Таразда тұрады және онда да пияз өсіреді. Оңтүстікте де қойма бойынша ұқсас проблема: сақтайтын жер жоқ. Осы себепті фермерлер өнімдерін тіпті арзанға береді. Басқа не істейді?
Бұл шынында көкөністер негізінен Ресейге тасылатынын анықтайды деп санайды Ермек Абильдин. Жуырда фирма өкілдері Еуропадан цитрустық өнімді жеткізуді жоспарлағандарын айтып хабарласқандары туралы әңгімелейді ассоциация басшысы. Жеке кәсіпкерлер басты проблемамен кезікті — ол ыңғайлы ғимараттың болмауы.
Қоймалық жылжымайтын мүлік өздерінің атқарар міндетті ісімен ерекшеленеді: мысалы, фармацевтиканың өнімдерін сақтау талаптарынан металдарды сақтау басқаша, өзгеше. Соңғысы ашық алаңда жата береді, еш зияны жоқ, ал, керісінше, түрлі дәрілер үшін әрдайым бірқалыпты температура мен ылғалдылықты ұстау қажет болады.
Бұл өзі көкөністер мен басқа азық-түлік өнімдеріне қатысты: мамандар қолайлы қызу жүйесі бар қоймаларға көпшілік зәру екенін көрсетеді.
— Астанада «А» класты қойма-тоңазытқыштарға сұраныс жоғары, — дейді AIE Logistics логистика бойынша компанияның аналитигі Евгений Пак. — Астанада мұндай қоймалар атымен жоқ, тіпті класы төмендерді кездестіре алмайсыз. Біздің фирманың керемет клиенті — «Вимм-Билль-Данн» компаниясы бар, онда өнім +2, +5 градус режимінде сақталады. Бұл дегеніңіз тоңазытқыштық бөлме.
Егер көкөністерді сақтау туралы айтсақ, 2011 жылы сол кездегі ҚР Премьер-министрі Кәрім Мәсімов бұл мақсатты жүзеге асыру үшін ТЖМ-нің босаған қоймаларын пайдалануды бақылауына алған-ды. Ауылшаруашылық министрі 300 мың тонна азық-түлікті сақтайтын орынның жоқтығын айтып, шағымданғаннан кейін осындай қадамға баруға мәжбүр болды.
Мемлекеттік бағдарлама бойынша ҚИК-нан тұрғын үйді қалай алуға болады >>>
Бір жылдан соң, «КазАгроФинанс» АҚ-ның баспасөз-қызметі біздің елімізде көкөністерді қалыпты сақтау үшін 20 құрылыс жобасының қаржыланғандығын баяндады. Кезекте көкөніс сақтау орнын құру үшін 26 жобаға ақша бөлінетін болды. Жоспар бойынша барлық объектілер іске енгенде, мұндай қоймаларға сұраныс 39 пайызға азаяды.
Бірақ, шамасы, жеке кәсіпкерлер тапшылықтың төмендегенін сезінбейтін секілді, «Мемлекеттік бағдарламалар іске қосылмаған», — дейді олар.
— Мемлекеттік бағдарлама бойынша салынған көкөніс сақтайтын орын өте кішкене, — дейді жеке кәсіпкерлер ассоциациясының басшысы Ермек Абильдин. — Көкөніс өнімдері қымбат тұрады. Өйткені, бәрі сақталмайды. Мысалы, болгар бұрышының құны жазда 80 теңге, ал, оның бағасы қыстыгүні 800 теңгеге дейін ыршиды. Тағамдар Қытайдан тасылады. Егер барлық талаптарға сәйкес келетін қоймалар болса, бұл ортада бәсекелестік болса, өнім бағасы түсер еді.
— Бағдарлама бойынша көкөніс қоймалары салынды, бірақ, олар аз, — деп жалғастырады Ортаазиялық девелоперлік компанияның директоры Виталий Григорьев. — жалпы, көкөніс сақтайтын орынның құрылысы да қымбат. Барлық әлемде оны жандандыруға мемлекет қаржы бөледі. Сондықтан жеке кәсіпкерге қыруар қаржыны табу қиын.
«А» — басты қоймалық әріп
Қоймалар, сонымен қатар офистер «А», «А+», «В», «В+», «С» және «D» кластарына бөлінеді. Қазақстандағы қоймалық жылжымайтын мүліктерді бөлу шамамен халықаралық талаптарға сәйкес келеді, офистер ондай емес. (Кескіндеме).
Ең жоғары дәрежедегі қоймаларды жалға берудің басқалардан ерекшелігі зор. Мысалы, мұнда баға шаршы метрге емес, күніне паллет орынға сәйкес белгіленеді (100 паллет шамамен 100 шаршы метрге тең). Мұндай орталықтарда қоймадағы тауардың қанша орын алатынын анықтайтын жүк есептегіш (WMS) автоматтандырылған жүйе жұмыс істейді.
— Мәселен, мың паллет орын алынса, — деп түсіндіреді девелопер Виталий Григорьев. — Есептілік айқын, анық, арендатор оны SMS-хабарламасының көмегімен Интернет бойынша алады, өте ыңғайлы. 10 күннен соң, сіздің тауарыңыз түсірілсе, бұрынғыдан азаяды, шамамен 500 паллет орын қалады. Сіз соған ғана ақша төлейтін боласыз. Егер сіз «В» немесе«С» класындағы қойманы, мысалы, мың шаршы метрді жалға алсаңыз, қойманың толуы, толмауы әсер етпейді, сіз мың «шаршыға» төлем төлейсіз.
Егер «А» класында метр бойынша жалға берілсе, паллет орынға қарағанда бұл кезде қымбат болады. Мұндай орынның біреуінің бағасы күніне 80-нен 140 теңге дейін барады. Бұл сомаға тек орналастыру ғана емес, тауарды тиеу-түсіру, оның растаможкасы, раскодировкасы, сақтау жауапкершілігі (жалға беруші тауарға жауапкершілікті мойнына алса) кіреді. Өнімнің әрбір түрі параметрлер талаптарына сәйкес сақталады. Мысалы, бірі — +10 температурада, ал, басқасы — +20 градуста болады. Ірі логистикалық орталықтарда тіпті кедендік күзет орны жұмыс істейді. Жалпы, барлық қамқорлық өнімнің қоймада жатуы үшін, компанияның басқаруында болуы үшін жасалады.
«С» және «D» дәрежесіндегі қоймаларды пайдалануда жалға алушылар жүк тасығыштарды, есепшілерді және қоймашыларды өздері іздейді. Әйтсе де, сапалы қызмет көрсетудегі барлық қолайлылықтарға қарамастан, кіші және орта бизнеске «А» класындағы қойма арзанға түспейді.
— Табысты компаниялар өте заңғарға көтеріле алады, — деп бағалайды Виталий Григорьев, — өйткені, олардың тауар айналымы мықты, сақтау мәселесімен шұғылдануға басшылардың уақыты жоқ.
Іске бұлай қадам жасауда, бірінші кезекте, шетел компаниялары ерекшеленеді. Шетел фирмаларының басшылары назарларын сауда мен жарнамаға аударады, барлық бұған сәйкес операциялармен, мысалы, сақтау ісімен олар басқа мамандардың айналысқанын дұрыс санайды. Сондықтан Қазақстанның көп бөлігінде «А» класындағы қоймалар жұмыс істейді.
Мамандар айтуынша, шетелдіктер ішінде барлық жалға алушылардың көбісін ресейліктер құрайды. Әсіресе, Кедендік одақ құрылған соң, олар Қазақстандағы қоймалық жылжымайтын мүлікті пайдалануды ынтамен бастады.
«А» класындағы қоймалар қайда керек?
Бұрын айтылғандай, Алматы мен Астана қалаларына «А» класындағы қоймалар керек. Оңтүстік астана — ең жоғары дәрежедегі қоймалық алаңдардың ішіндегі көшбасшысы. Бірақ, әлі де бұндай алаңдар жетіспейді. Евроазиялық логистикалық ассоциацияның президенті Николай Титюхиннің талдауды көрсеткендей, ҚР бөлшек сауданың жалпы көлемінен Алматы қаласы мен облысына 45%-дан келеді екен. Қазіргі заманғы қоймалық ғимараттарды негізінен сауда желілері, дистрибьюторлар мен тауар өндірушілер пайдаланады. Олардың ішінде көп бөлігі супермаркеттер мен гипермаркеттерге жатады.
— Бүгінгі күні сәулетті ірі-ірі қалаларда көлік-логистикалық орталықтар атымен (КЛО) жоқ, олар негізінде өндірушілер мен сауда желілерінің арасында үлкен бөлім қызметін жан-жақты атқарып, көтерме бөлу орталықтарының (көтерме алаңшалар) тапсырмаларын тиянақты орындар еді, — деп жағдайға байланысты түсінік береді қоғаммен және өкіметпен байланыс бойынша «МЕТРО-Казахстан» компаниясы бас директорының орынбасары Ерлан Ысқақов. — Алаңдардың тапшылығы, зәрулігі, соған сәйкес арендалық ставкалардың тым жоғарылығы, логистика мен сақтауға кететін орасан көп шығындар барлық сауда жүйелерінде тиімсіздікті және бәсекеге қабілетсіздікті тудырады. Инфрақұрылым мәселелері (алаңдар, инженерия, логистика и қоймаға қою) қазіргі таңда сауда саласындағы зерделенген бөлік табылады, бірақ, бұл ортада барлық жүйенің тиімділігін арттырудың қорлары жеткілікті.
«МЕТРО» — әлем компанияларының ең белгілісінің бірі әрі бірегейі. Оның сауда орталықтары Қазақстанның 7 қаласында бар. Тіпті «А» класындағы қоймасы барларға, Ерлан Ысқақовтың пікірінше, тек сәттілік тіленеді. Бұдан басқа елімізде осындай дәрежедегі қоймаларды басқаратын кәсіби компаниялар жетіспейді. ҚР Көлік-логистикалық орталықтарды (КЛО) дамытудың аймақтық карталарын дайындау, КЛО құрылысына мемлекеттік қолдау жүйесін және орталықтардың операторларының қызметін жандандыру тығырықтан шығар жол деп есептейді сарапшы.
— Жоғарыда айтылғандарды ескерсек, — деп қорытындылайды Ерлан Ысқақов, — біздің компания қазіргі таңда қоймалық ғимараттарда жеке сауда орталықтарын кеңейту жолымен және қажеттілікке байланысты минималды тауар тапсырысын берумен сақтауға кететін шығындарды азайту мүмкіндіктерін қарастырып жатыр.
Кейбір сауда компаниялары жаңа қоймалардың қосылғанын күтпей-ақ, қажетті ғимараттарды сауатты дербес сала береді. «МЕТРО-ға» мұндай вариант әлі қарастырылып жатқан жоқ, бірақ, Ресей мен Украинада осындай табысты тәжірибе бар. Дегенмен, аталған елдерде «МЕТРО» сауда орталықтары өте көп орналасқан (60 және 20 тиісінше).
— Қазақстанның тұрғындары көп емес, бірақ, жер көлемі тым үлкен, — дейді логистика бойынша аналитик Евгений Пак. — Айта қоярлық, керемет айналым болмаса да, көліктік логистикалық шығындар қайдан өсіп жатыр? Сондықтан елдегі логистиканың шарықтап, өрістеп дамуы байқалмайды.
Девелопер Виталий Григорьев те осы ойды қуаттайды: осыдан үш жыл бұрын оның компаниясы Қарағандыда «А» класындағы қойма салуды жоспарлаған. Оның үлкен болмауы алдын ала есептелген –– шамамен 5 мың шаршы метр. Бірақ, олар сосын бұл ойларынан айныған.
— Біз зерттеу жүргіздік, арендаторлардың жанына қойма салу үшін оларға сұрау тастадық, — деп әңгімелейді девелопер. — Сондай орасан зор компаниялар болса да, ешкім келіскен жоқ. Алматыда «А» класы (оларда республикалық қойма), Астанада «А» класы (аймақтық қойма) бар, ал, Қарағандыда олар керек емес. Мұндағы фирмалар «С» немесе«D» класында «отыр». Өйткені, басқа дәреже қолайлы емес, тауар сату көлемі кішкентай. Жүк түсіргіштерді ұстау үшін және өздері үшін осы ыңғайлы.
Бірақ, Евгений Пак жұмыс істейтін AIE Logistics компаниясы Қарағанды, Көкшетау, Павлодар қалаларында «А» класындағы қоймалық терминалдардың құрылысын салу нұсқаларын қарастырып жатыр. «Шамасы «А» класындағы қоймалар «В» және «С» класындағы қоймалардың жалға алушылардың үлес алып қоюы мүмкін, — деп жорамалдайды маман.
Бағамның құбылуына байланысты тұрғын үй бағасы қалай өзгереді? >>>
Болашақ бар ма?
Қоймалық жылжымайтын мүлік нарыққа керек, оны салуға талапкерлер бар. Қазақстанда АҚШ-тағы және Ресейдегі сияқты тауар тұтынушылардың саны көп емес. Бірақ, еліміздің географиялық жағдайы транзиттік мүмкіндіктерді пайдалануға өте кең, даңғыл жол ашады. Өткен жылы Нұрсұлтан Назарбаев Орталық Азия аймағында республикамызды тым пайдалы ең ірі іскер транзиттік торап қылуды ұсынды. Жобаны ол Жаңа Жібек жолы деп атады. Жоспар бойынша еліміз арқылы өтетін транзиттік жүк ағынының көлемі 2020 жылға қарай минимум 50 миллионға тоннаға дейін өсу керек. Бұл жобаның жүзеге асырылуы сауда-логистикалық орталықтардың жан-жақты дамуына оң әсерін тигізеді.
Виталий Григорьев, Астанада қоймалық орталықтың құрылысын салу мүмкіндіктерін қарастырып жатқан Орталық Азия девелоперлік компанияның басшысы:
— Жуырда Астананы мегаполис қылудың қажеті жоқ, ол Вашингтон сияқты жай қарапайым астана болсын деген президенттің пікірін естідім. Егер осылай болса, логистикалық хабтар Алматыда өрістейді, өйткені, ол Қытаймен шектеседі, мысалы, Петропавловскі Ресеймен ұштасып жатыр. Ал, Ақтау, Атырау әлеуетті портты қалалар.
Қарағанды бұрыннан тарихи өнеркәсіпті орталық. Қоймалардың тұрғындарға тауарларларын сақтау үшін керектігі бәріне түсінікті жәйт. Әзірге өз арендаторларым бойынша айтарым, бізде сауда фирмалары басым: негізінен шетелдік, алматылық, астаналық филиалдар. Сондықтан қоймаға сұраныс көп емес. Бірақ, егер өндірісті модернизациялау бойынша бағдарламалар өмірге тезірек енетін болса, бізде жаңа компаниялар пайда болады, қоймалық ғимараттарға сұраныс та көбейеді. Дегенмен, өнеркәсіпке пайдаланылатын өнеркәсіпті тауарлар мен заттарды сақтау жағынан ілгері жылжу болады.
AIE Logistics компаниясының логистика бойынша аналитигі Евгений Пак «А» класындағы қоймалар құрылысын Көкшетауда, Қарағандыда, Павлодарда салуды жоспарлап отыр:
— Астана мен Алматыдан басқа қазірде құрылыстары жүріп жатқан қоймалық жылжымайтын мүлік үлкен облыс орталықтарында, мысалы, Қарағандыда, Шымкентте, Жамбылда дамиды.
«Жібек жолы» жобасы нақтыланған дәл арнамен жүреді. Бұл бағыттағы барлық іс жан-жақты дамитын, өсетін болады. Қарағанды да осы жолдың бойында тәрізді. Ал, егер Қызылорданы алып қарасақ, сыртта қалып қояды.
Егер Астана туралы айтар болсақ, 60 мың шаршы метрдей болатын үлкен қоймалық терминалдарды екі компания салып жатыр. Сонымен 2014 жылға қарай қазіргімен салыстырғанда, астанада қоймалық ғимараттарды салу 20 пайызға көп болады.
Қоғаммен және өкіметпен байланыс бойынша «МЕТРО-Казахстан» компаниясы бас директорының орынбасары Ерлан Ысқақов:
— Ауылшаруашылық өнімдерін көтерме бағамен сатуды, қоймалық ғимараттар құрылысын, көкөніс сақтаушы орнын, сонымен қатар сауда-логистикалық орталықтардың құрылысын инвестициялық преференция ұсынымының тізіміне енгізу керек, өйткені, оларды жүзеге асыруға орасан зор көп шығын кетеді, бірақ, керісінше, өтемділігі төмен. Бұған қосарымыз, ішкі сауда саласы тауарларды көтерме-бөлшек желісіне өткізгенде, төлемақыны төмендетуге мүмкіндік беретін бүтін жүйені жан-жақты қалыптастырады. «Жібек жолы» бағдарламасының жасалуымен және Қазақстанға халықаралық көлік-логистикалық хаб мәртебесінің берілуімен сауда маңызды рөл атқарады және әлемдік көліктік жүк ағынының тетігі болып табылады.
Қойма таңдауда неге назар аудару керек?
- Орналасу орны. Қала шетіндегі немесе көлік емін-еркін бара алатын жолға жақын объекті.
- 2Жолдар. Жол жағдайы қоймалық аймақты айтпағанда, қаланың нашарлау аудандарындағы сападан айырмашылығы жоқ. Егер оған барып-тұру қиын болса, тіпті тәуір ғимарат та өзінің мағынасын, маңызын жоғалтады.
- Қойма алдындағы аймақ. Тұраққа немесе көліктің айналуына мүм-кіндіктер бар ма?
- Ғимараттың сыртқы пішіні. Қоймалар дұрыс пішінді болу керек. Ғимараттың қисық-қисық болып бітуі тауарларды алып-салып ауыстыруға кедергі болады.
- Өртке қарсы қауіпсіздік жүйесі болуы керек.
- Ғимараттың жағдайы. Ылғал жайлап кетпеу үшін төбеде тесіктің, еденде немесе қабырғада жарықшақтың жоқтығын жан-жақты тексеру керек.
- Қойманың инженерлік жүйесінің жағдайы.
- Аренданың құны. Қоймалық ғимараттың арендасына баға жататынын анықтау қажет. Арендаторда қосымша міндеттемелер бола ма, сервиске кіре ме, күзет, коммуналдық қызмет төлемі қосыла ма, аймаққа кіру тегін бе, тегін емес пе?
- Аренда шарты. Ең дұрысы алдын ала оны юриске көрсету керек, сосын қол қою қажет.
Құрылыс проблемалары
Қоймалық ғимаратты басқа бір нәрсенің астына орналастыру күрделі. Сондықтан жеке кәсіпкер қойма құрылысының сұранысқа ие болатынын не болмайтынын білмей тұрып, тәуекелге барады. Мысалы, дағдарыс жылдарында «А» класындағы қоймалар Алматыда да босап қалды. Бизнесмендер шығынды қысқартты, оларға төмен дәрежедегі ғимараттарға көшуге тура келді, — деп әңгімелейді Виталий Григорьев. – Бірақ, жеке кәсіпкерлерді тек экономикалық тәуекелшілдік қорқытпайды. Олар қоймалық жылжымайтын мүлік енгізудің үш негізгі проблемасын атайды.
1. Жер учаскелерін бөлу
Қарағандыда бұл әбден жауыр болған проблема. Жердің жалға берілуі мүмкін, бірақ, оның мерзімін сосын әрі қарай созбайды. Болмаса учаскені көрер көзге тартып алады. Ермек Абильдин мысал келтіреді: 2008 жылы Петропавловскіден келген жеке кәсіпкер Қарағандының бос жатқан жеріне логистикалық орталық салғысы келеді. Учаскеге теміржол тармағы жақын келді, қойма түрлі тауарларды, әсіресе, көкөністерді сақтауға есептеліп жобаланды. Қалалық әкімдік сөзге келместен жерді меншікке өткізуге рұқсат берді. Жеке кәсіпкер оны жедел түрде сатып алды және тіпті банкте ұстауға да үлгерді. Шамамен 8 айдан соң, аяқ астынан қала әкімі учаскені бөлу туралы қаулыны жарамсыз деп тану талабымен сот процесінің өтуіне мұрындық болды. — Біз сараптама арқылы қала әкімінің қол қоюы түпнұсқа екенін дәлелдедік, — деп есіне түсіреді Ермек Абильдин. — Дәлелдедік. Бірақ, әкім сосын бұл құжатқа қолын бір сілтеді. Соттың бірінші сатысында біз ұттық, дегенмен, неге екені белгісіз облыстық сот істі қайта қарауға жіберді. Екінші ретте шешім әкімдіктің пайдасына шығарылды. Содан кейін жеке кәсіпкер жеңілді. «Маған бұл неге керек? Менің бизнеспен шұғылданғым келеді. Ал, осынау логистикалық орталықты басқа қалада немесе басқа елде тұрғызамын», — деді ол.
Девелопер Виталий Григорьев Астанада жер алу күрделілігі кездесетінін айтады. Аналитик Евгений Пак мұндай шым-шытырықпен астанада жолықпағанын мысалға келтіреді: «Қоймалық терминалдар қаланың ортасында емес, оның шетіне тұрғызылады. Бұл әлемдік тәжірибе. Сондықтан жер учаскесін бөлуде проблема жоқ».
Тасталған тұрғын үй: жекешелендіру және пәтерден шығару тәуекелі >>>
2. Теміржол тармағы
Бұл әрбір ірі қоймалық орталықтың арманында болу керек. Бірақ, спикерлердің айтуынша, теміржолдар елімізде аз салынады. Демек, қоймалық жылжымайтын мүлікпен шұғылданатындардың оны өз күштерімен тартуына тура келеді. Шамамен тұйықтаманың 1 шақырымдық құрылыс құны (материалдар және жұмысшылар) екі миллион теңгеден басталады екен. Бірақ, бұл нағыз азаптың жартысы ғана.
Тауар тиелген вагондар өз қоймасына дейін бірнеше шақырымды жүріп өтеді. Жекешелендіру кезінде теміржол участкелерін көптеген жеке фирмалар сатып алды.
— Қазірде мұндай компанияларда ұзындығы бір шақырым, тіпті кейде 500 метр болатын тұйықтамадан басқа ештеңе жоқ, — деп түсіндіреді Виталий Григорьев. — Олар бұнда ақша табады ғой. Баға әрқилы болады: вагонға 3 мыңнан 20 мың теңгеге дейін алады. Біздікі болмаса да, маневрлік вагон үшін де қыршиды. Яғни, ол да теміржолға әсер етеді екен.
Ермек Абильдин айтқандай, Қарағандыда бір учаскеде теміржолдың 20 фирма-қожайындары «отырады», әрқайсысының несібесі бар: «Мейлі, ол аяқ киім болсын немесе көкөніс болсын, сіздің затыңыз жетем дегенше, баға көтеріле береді».
3. Электр қуаттылығы
Бұнсыз кез келген қазіргі заманғы қойма жай қобдиша болып қалады: электр қызу жүйесі, автоматтық басқару жүйесін, күзетті, жарықты және желдеткішті қамтамасыз етеді.
Заң бойынша жаңа объектінің қуаттылығын қосу тегін жүргізіледі. Бірақ, олар әзірге бізде жетіспейді. Мұндай кезде амалсыз басқаша жолға түсуге тура келеді, сонда ғана қосуға рұқсат алынады, мүмкін, бәрі жақсы болады. Дегенмен, енді ол тегін емес ақшаға, әр түрлі бағаға істеледі. Бір киловатқа 75-100 мың теңгеден айналады. «А» класындағы үлкен қойма үшін шамамен 1 мегаватт энергия талап етіледі. Демек, рұқсат алудың өзіне 75-тен 100 миллион теңгеге дейін құю керек.
Фото: usktrans.ru
Kn.kz Ақпарат қызметі
Тағы оқитындарыңыз:
Еркін жоспарланған пәтер: жағымды және жағымсыз жақтары